WOB-dossier: Trust the Science

Een kroniek van de wetenschappelijke onderbouwing van coronamaatregelen.

Vertrouw de wetenschap, zei men tijdens de coronapandemie. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) vervulde de rol van het wetenschappelijke geweten tijdens de coronacrisis. De coronamaatregelen werden vaak bedacht binnen - en opgelegd door - de crisisstructuur van ons land. Regelmatig werd aan het RIVM pas achteraf een onderbouwing gevraagd voor een politieke keuze of beleidskeuze. De WOB-documenten geven een interessant inkijkje in het ontbreken van wetenschappelijke onderbouwing van vrijwel alle coronamaatregelen.

Veel coronamaatregelen die aan de bevolking werden opgelegd, hadden geen wetenschappelijke onderbouwing. Zoals in een eerdere publicatie is te lezen, werden alle gedragsregels zonder onderbouwing ingesteld. Zij waren een doel op zich. Dikwijls werd achteraf nog gezocht naar een bevestiging van het nut van deze regels. Zo blijkt uit veel mailverkeer, zoals het onderstaande voorbeeld.

Geen onderbouwing voor de anderhalve meter

Uit onderstaande mailwisseling blijkt dat het RIVM geen wetenschappelijke onderbouwing kon geven voor het houden van anderhalve meter afstand.

Uit een andere email van het RIVM aan het ministerie van VWS blijkt dat men sprak van een ‘bescheiden wetenschappelijke onderbouwing‘ voor de afstandsmaatregel.

In september 2020 was de ergernis van RIVM-medewerkers leesbaar, toen werd gevraagd om wetenschappelijke onderbouwing te geven voor mondkapjes en de anderhalvemetersamenleving. Het ministerie van VWS moest achteraf onderbouwing zoeken voor het reeds uitgestippelde beleid. De ambtenaren vroegen zich dan ook af wat de consequenties zouden zijn als de onderbouwing die het RIVM leverde, zou afwijken van het advies van het Outbreak Management Team (OMT).

Het RIVM besteedde sommige onderzoeken uit aan wetenschappelijke instituten. Zo bleek uit onderzoeksresultaten die het RIVM besprak met onderzoekers van Universiteit Twente, dat sommige gezondheidsadviezen moesten worden herzien. In onderstaande email worden nieuwe inzichten besproken ten aanzien van hygiënevoorschriften - het niezen in de elleboog - en aerogene transmissie, die de mondkapjes niet konden voorkomen. De conclusie was dat sommige adviezen toch anders bekeken dienden te worden.

Onderbouwing voor corona-apps ontbreekt

Er werden verschillende apps ontwikkeld, die moesten bijdragen aan de bestrijding van het luchtwegvirus. Voor deze apps werden zelfs wetten aangepast, ondanks dat de bijdrage aan virusbestrijding nergens uit bleek.

Geen onderbouwing voor signaalwaarden op coronadashboard

Veel signaalwaarden die op het Coronadashboard werden getoond, kwamen door een mengsel van overleg, discussie en politieke wil tot stand.

Toenmalig minister van VWS, Hugo de Jonge, maakte zijn persoonlijke voorkeuren regelmatig kenbaar. Het resultaat was dat signaalwaarden in de vorm die hij graag wenste werden opgenomen in het dashboard.

De wensen van de minister kwamen tot stand door naar het buitenland te kijken en middels handjeklap. Dit resulteerde in signaalwaarden op het Nederlandse coronadashboard. Op grond van deze signaalwaarden werd het beleid vervolgens weer aangepast.

Later bleek uit officiële stukken dat voor de signaalwaarden in Duitsland, die in Nederland werden overgenomen, ook geen onderbouwing was.

Rioolwatermetingen: RIVM zag het nut niet

Door politieke druk moesten er rioolwatermetingen worden opgenomen op het Coronadashboard. De testsamenleving was in de zomer van 2020 nog in volle omvang opgetuigd. Er waren kennelijk wel indicatoren nodig.

In onderstaande mail wordt gesproken van het nut van de metingen voor de ‘opvolgstrategie’. Dit geeft blijk van de wil om de rioolwatermetingen te gebruiken voor een strategie die men al voor ogen had.

Hugo de Jonge wilde rioolwatermetingen graag op het Coronadashboard, ondanks de terughoudendheid van het RIVM.

Onderbouwing van het inreisverbod onduidelijk

Landen waar men kampte met het coronavirus, kleurden oranje en rood wanneer men in de desbetreffende landen vond dat het daar niet goed ging. Als gevolg hiervan, verkleurden de landen op de dashboards.

De onderbouwing voor het weren van reizigers vanuit ‘onveilige landen’ moest in slechts drie steekwoorden gegeven worden.

Selectieve maatregelen topsport versus amateursport: geen onderbouwing.

Topsporters genoten tijdens de coronapandemie meer vrijheden dan amateursporters. Dit leidde tot veel vragen van de bevolking. Niet in de laatste plaats omdat sport en beweging de volksgezondheid bevordert. Omdat er onderscheid in privileges werd gemaakt tussen top- en amateursporters, stelde men voor om dit met een ‘narratief’ op te lossen.

Geen onderbouwing voor de avondklok

Direct vanaf het begin van de pandemie was de Nederlandse overheid bezig om het idee van een avondklok gestalte te geven. Deze grondrechten schendende oorlogsmaatregel, was wereldwijd erg populair bij autoriteiten. Een avondklok werd in veel landen ingevoerd, waar men daar juridische mogelijkheden voor zag.

In Nederland volgde men deze ontwikkelingen nauwgezet. In de zomer van 2020, toen het virus leek te zijn verdwenen, werden de voorbereidingen voor een avondklok in Nederland getroffen. Los van de proportionaliteitsvraag, was een wetenschappelijke onderbouwing niet aanwezig.

Geen wetenschappelijke onderbouwing voor de mondkapjes

Rond de gezichtsmaskers is tijdens de coronapandemieveel commotie geweest. Er was namelijk geen wetenschappelijke onderbouwing voor de effectiviteit van de niet-medische mondkapjes. Toch werden ze ingevoerd.

Experts voelden de druk om een onderbouwing te geven, uit vrees dat de politiek ze zou inhalen.

Omdat de mondkapjes weinig tot geen werking hadden voor de bestrijding van het coronavirus, werd naar andere grondslagen gezocht om de mondkapjesplicht in te kunnen voeren.

Er werd bijvoorbeeld een pilot gestart in Amsterdam en Rotterdam. Hierbij onderzocht men het gedrag van burgers en de invloed van het dragen van mondkapjes op de naleving van de anderhalve meter (die ook niet was onderbouwd).

Het resultaat van de pilot was dat de maskertjes geen effect hadden op de beoogde gedragsbeïnvloeding.

Quarantaineregels: Ook niet onderbouwd

Men kon ook geen onderbouwing geven voor de quarantaineregels, die er op gericht waren om burgers met een positieve coronatest te isoleren. Een ´educated guess’ moest uitkomst bieden.

Geen onderbouwing voor het zang- en juichverbod

De gedragsbeïnvloedingsregel die het zingen in de kerk en het juichen door voetbalsupporters zou moeten verbieden, was niet onderbouwd.

Bloedplasma met antistoffen: Geen onderbouwing van het nut

Uit onderstaande mailwisseling blijkt dat ‘er wat gedoe was ontstaan’, nadat een longarts had aangegeven dat er onvoldoende wetenschappelijke onderbouwing was, voor het toedienen van bloedplasma met antistoffen aan coronapatiënten.

Geen onderbouwing voor hygiënevoorschriften

Direct na de eerste corona uitbraak, werden hygiënevoorschriften ingevoerd. Inmiddels is gebleken dat deze voorschriften zijn ingevoerd vóórdat men zekerheid had over de effectiviteit bij de bestrijding van een luchtwegvirus.

De overheid stuurde direct op grootschalige gedragsbeïnvloeding zonder onderbouwing. Het niezen in de elleboog, het handen wassen en de elleboogjes geven, dienden kennelijk een ander doel.

Schoolsluitingen: Ook geen wetenschappelijke onderbouwing

Uit een nota van het ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit aan VWS, blijkt dat de ministeries niet altijd eensgezind waren over de coronamaatregelen. Zulke nota’s geven soms een inkijkje in waarvan het ambtenarenapparaat zich wel en niet bewust was.

Voor de schadelijke maatregel om scholen te sluiten was bijvoorbeeld geen wetenschappelijke onderbouwing.

Mondkapjes en 1,5 meter niet gebaseerd op OMT-advies

Naar aanleiding van een WOB-verzoek naar de anderhalvemetermaatregel en de mondkapjes, werd het RIVM gevraagd om documentatie aan te leveren die de maatregelen zouden onderbouwen. Die hadden ze niet.

Uit een mailwisseling valt op te maken dat deze maatregelen niet als gevolg van een OMT-advies tot stand waren gekomen. Het besluit en de noodzakelijkheid van de maatregelen bleken afkomstig te zijn van het Bestuurlijk Afstemmingsoverleg (BAO).

Verder blijkt dat men pas op zoek ging naar een onderbouwing van de maatregelen, toen het WOB-verzoek was gedaan. Het RIVM verwees diens ambtenaren door naar kinderartsen voor een onderbouwing van de vrijstelling van de maatregelen voor kinderen.

Andere beleidskeuzes die rusten op ‘de wetenschap’

De wetenschap achter het vaccineren van zwangere vrouwen is in dit artikel beschreven.

Personen die ten tijde van de vaccinatiecampagne Covid-19 reeds hadden doorlopen en daarmee natuurlijke immuniteit hadden opgebouwd, moesten met één prik worden gevaccineerd. Wanneer deze mensen die ene prik niet haalden, volgde gedeeltelijke uitsluiting van het sociaalmaatschappelijk leven omdat zij geen QR-code kregen. De betwistbare wetenschap achter deze regels staat in dit artikel beschreven.

Tussen de WOB-documenten over de coronacrisis was een nota van het RIVM te vinden waaruit blijkt dat men zich zorgen maakte over de kennisbasis omtrent het stikstofdossier binnen het RIVM. De nota is gedateerd op 29 mei 2020.

Tot slot en ter vermaak: Jim Breuer

De hierboven getoonde WOB-stukken, zijn een selectie uit een grote reeks.

Na het lezen van het voorgaande, vraagt u zich misschien af waarom de maatregelen werden ingevoerd, als de wetenschappelijke instituten niet of slecht in staat bleken de gevraagde onderbouwing te geven voor genomen maatregelen.

Cabaretier Jim Breuer heeft deze punten op ludieke wijze in een show samengevat.