Vaccins, aansprakelijkheid en politiek

In de zomer van 2020 werd druk onderhandeld over vaccins. Er volgde een worsteling om politieke belangen en aansprakelijkheid. Nederland moest later 7,8 miljoen Janssen vaccins proberen te vermarkten.

Toen de wereld in de lente van 2020 zo’n twee maanden in de greep was van de coronapandemie, werden de eerste offertes voor vaccins rondgestuurd. Verschillende farmaceuten beloofden in hetzelfde jaar nog een vaccin op de markt te brengen.

Nederland onderhandelde zelf met een aantal farmaceuten en tekende een contract met AstraZeneca. Op het moment dat vier ministers hun handtekening hadden gezet, waren er echter nog belangrijke onduidelijkheden. De aansprakelijkheid voor bijwerkingen en de hoeveelheid injecties die moesten worden uitgedeeld, waren niet in het contract geborgd.

Vaccinfabrikanten wilden immuniteit voor rechtszaken; zij wilden overheden laten opdraaien voor eventuele financiële compensatie van vaccinatieslachtoffers

Het Nederlandse inkoopinitiatief IVA strandde en werd na enige internationale druk overgedragen aan de Europese Commissie.

Omdat sommige Oost-Europese landen minder vaccins wilden afnemen, werd Nederland opgezadeld met 7,8 miljoen extra Janssen-vaccins. Met mediacampagnes werden de Nederlandse burgers beïnvloed om het overschot aan Janssen-vaccins aan de man te brengen.

Janssen vraagt om investering én immuniteit voor schadeclaims

Op 31 mei 2020 deed Johnson & Johnson (Janssen) een verzoek aan de Europese Commissie om te investeren in de productiecapaciteit van coronavaccins. In de offerte beloofde de farmaceut om de vaccins zonder winstoogmerk te leveren.

Janssen stelde hierbij twee voorwaarden:

1. Vanuit EU-regulering zou een ‘no-fault’ fonds moeten worden opgericht, waarmee mensen die gezondheidsschade door de injectie zouden oplopen, konden worden gecompenseerd. Zo’n no-fault fonds kan worden vergeleken met een aanvullende zorgverzekering;

2. Janssen en alle bij de vaccins betrokken leveranciers en NGO’s zouden immuniteit genieten op juridisch vlak. Zij zouden dus niet aansprakelijk kunnen worden gesteld voor eventuele vaccinatieschade.

Uit de voorwaarden kan worden afgeleid dat Janssen er alles aan deed om slachtoffers van vaccinatieschade zo ver mogelijk uit de buurt te houden. Als eerste vangnet zou een schadefonds moeten dienen. Als tweede de juridische immuniteit van Janssen.

Inclusive Vaccine Alliance ontvangt eerste offertes

Op 3 juni stuurde AstraZeneca een concept-offerte naar de Inclusive Vaccine Alliance (IVA). Deze inkooporganisatie werd door Nederland aangevoerd, met als overige deelnemers: Duitsland, Italië en Frankrijk.

Een dag later, op 4 juni, stuurden de farmaceuten Janssen en Sanofi eveneens voorstellen naar de IVA-landen.

Uit de emails blijkt de conceptuele status van de voorstellen; de deelnemende landen zelf wijzigingen konden aanbrengen in de documenten.

Landen en NGO’s vragen Nederland om opheldering

Op de dag dat de eerste contracten rondgingen binnen de IVA, werd het ministerie van VWS per email benaderd door de Amerikaanse ambassade. In deze email sprak men van een ‘urgent request’. De Amerikanen wilden graag weten welke landen betrokken waren bij het IVA-initiatief, hoe de financiering in elkaar zat en met welke bedrijven er contact was.

Op 8 juni 2020, dus vier dagen na het contact van de Amerikaanse ambassade, nam het World Economic Forum (WEF) contact op met VWS. Ook uit deze mail komt een hoge urgentie naar voren. Het forum wilde bij de eerst mogelijke gelegenheid met de hoogste ambtenaar onder de minister spreken, over het door Nederland geleide IVA.

Een week later verscheen een email, die rechtstreeks afkomstig was van de Bill & Melinda Gates Foundation (BMGF), in de mailbox van een VWS-ambtenaar. In het bericht werd enig gewicht in de schaal gelegd door te verwijzen naar een telefoongesprek dat Melinda Gates met Mark Rutte had gevoerd.

De ´filantropische instelling´ van Gates, wilde net als de Amerikaanse ambassade graag een gesprek met VWS over het gezamenlijke inkoop initiatief van de IVA.

De Bill & Melinda Gates Foundation was op dat moment al de derde partij die om opheldering vroeg over de initiatieven van de Nederlandse overheid.

Op dezelfde dag stuurde Janssen een offerte die ook in zorgminister Hugo de Jonge zijn mailbox belandde.

Diverse discussies volgden binnen de ministeries, over hoe de verschillende initiatieven om vaccins in te kopen, zich tot elkaar verhielden. Het WEF was bezig met vaccins en de Gates Foundation deed dit ook door investeringen in dezelfde NGO’s, wanneer deze verbonden waren aan het WEF. De Amerikanen, zo bleek later, waren in onderhandeling met Janssen. Zij zetten de farmaceut onder druk om vóór de presidentsverkiezingen met een vaccin te komen.

De Nederlandse belangen bleken niet bestand tegen de buitenlandse druk. Het resultaat was dat twee dagen later de IVA werd opgeheven. De inkoop van vaccins werd vervolgens overgedragen aan de Europese Commissie.

Nederlandse ministers tekenden contract zonder duidelijke afspraken

Toen Nederland al contractuele betalingsverplichtingen aan AstraZeneca had, bleek dat essentiële zaken nog niet waren uit onderhandeld.

Uit een verslag blijkt dat vier Nederlandse ministers hun handtekening hadden gezet onder een contract met AstraZeneca, terwijl er nog veel onduidelijkheden waren op het gebied van aansprakelijkheid. Later bleek ook dat er niet één maar twee injecties nodig waren van het goedje.

Fabrikanten blijven immuniteit en een compensatiefonds eisen

Uit een intern stuk met commentaren op een aangepast voorstel van Janssen, blijkt dat juridische immuniteit en een schadefonds harde voorwaarden waren voor de farmaceut. Als mogelijke oplossing werd gedacht aan een beperkte immuniteit, waarbij Janssen alleen verantwoordelijk kon worden gehouden voor fabricagefouten en ernstige nalatigheid.

Op 21 juni 2020 schreef een ambtenaar zijn commentaar op het voorstel van Janssen. Het contract ging in totaal om 750 miljoen dollar, waarvan 500 miljoen dollar uit een lening bestond, die in delen kon worden betaald in de vorm van producten. De vaccins dus. Deze 500 miljoen dollar bleek matig gespecificeerd. De bedoeling was dat de lening werd terugbetaald tegen 1,5 dollar per injectie. Dit is een laag bedrag, dat niet te relateren is aan de werkelijke prijs van ruim 7 dollar die de Europese Commissie uiteindelijk betaalde.

Spanje en Zweden bedenken alternatieven

De eisen van Janssen voor een compensatiefonds voor vaccinatieslachtoffers en juridische immuniteit bleven onderwerp van gesprek. Op zoek naar een oplossing voor de impasse, kwam Spanje met een idee. Janssen had een deal met de VS voor de levering van vaccins. Hierbij had de Amerikaanse overheid bedongen dat de vaccins in oktober 2020, dus kort vóór de Amerikaanse presidentsverkiezingen, zouden worden geleverd. Kennelijk wilde de Trump-administratie goede sier maken voorafgaand aan de verkiezingen.

Wanneer men in Europa de vaccins later zou gaan gebruiken dan in de VS, zou men hier de beschikking hebben over veel onderzoeksdata. Niet alleen van de klinische onderzoeken, maar ook over effecten op de ingeënte bevolking.

Een opmerkelijke redenering volgt in onderstaande email: wanneer men binnen de EU de vaccins eerder zou gaan gebruiken, dan zou het de aansprakelijkheid van Janssen mogelijk uitsluiten. Andersom geredeneerd, zou de farmaceut niet uitgesloten zijn van aansprakelijkheid bij een latere toepassing van de prikken. In Nederland is men pas in april 2021 met Janssen begonnen. In deze context is het dus de vraag wie aansprakelijk is voor letselschade die is veroorzaakt door de Janssen vaccins.

De Zweedse contactpersoon gaf aan teleurgesteld te zijn in de farmaceutische sector omdat zij zelf niet in staat waren een compensatiefonds op te richten.

Farmaceuten willen carte blanche

Uit een email van 21 juni aan de EU-lidstaten blijkt dat een volgende fase in de onderhandelingen was aangebroken. Farmaceuten eisten verregaande bescherming door een ‘no-fault’ ofwel een compensatiefonds voor vaccinslachtoffers en juridische immuniteit.

Het voorstel van Janssen komt globaal op het volgende neer:

1. De lidstaten richten een compensatiefonds op waarmee mensen die gezondheidsschade oplopen als gevolg van de injectie, financieel worden gecompenseerd. Wanneer een burger aanspraak maakt op het compensatiefonds, is er geen noodzaak om een schuld aan te tonen. De relatie tussen de gezondheidsklachten na de prik en het vaccin als veroorzaker hoeft dus niet te worden aangetoond;

2. Farmaceuten genieten bescherming tegen aansprakelijkheid zo lang het compensatiefonds niet is uitgeput;

3. De lidstaten zullen de farmaceuten verdedigen, vrijwaren en schadeloos stellen wanneer deze door een slachtoffer worden aangeklaagd. De farmaceuten behouden het recht om zichzelf te verdedigen, echter op kosten van de lidstaten. Zij kunnen er ook voor kiezen om zich te laten vertegenwoordigen door de overheden zelf;

4. De farmaceuten zijn alleen verantwoordelijk voor ernstige nalatigheid in het fabricageproces of moedwillig wangedrag.

Uit een verslag van de Nederlandse delegatie blijkt dat er veel weerstand was tegen het voorstel van Janssen. Het contract zou wankelen.

De weerstand vanuit de lidstaten leidde ertoe dat Janssen zijn voorwaarden iets moest afzwakken. De fabrikant was bereid om de eis voor een compensatiefonds te laten vallen. In ruil hiervoor had de farmaceut met de Duitse minister van Volksgezondheid, Jens Spahn, bedongen dat er naar een oplossing zou worden gezocht. Een contractuele vrijwaring zou een hoge mate van bescherming moeten bieden voor Janssen.

Een aansprakelijkheidsraamwerk (liability framework) werd opgezet, waarmee feitelijk aan de eerder gestelde eisen van de vaccinfabrikant tegemoet werd gekomen.

Vroegen de farmaceuten om vaccinatieplicht?

Belangenvereniging voor de farmaceutische industrie, Hollandbio, informeerde op 6 juli 2020 bij VWS of de overheid voornemens was om een vaccinatieplicht in te voeren. Zo blijkt uit een mailwisseling waarin de vertegenwoordiger van Hollandbio de Engelstalige vragen lijkt door te sturen.

Het antwoord op deze vraag door de VWS-ambtenaar is zwartgelakt.

Gezien de vaccinatiedrang die aan de Nederlandse bevolking is opgelegd, valt niet uit te sluiten dat de farmaceuten invloed hebben uitgeoefend op het overheidsbeleid. Dit onderwerp is namelijk besproken tussen de farmaceuten en de overheid.

Nederland moest meer vaccins afnemen van Europese Commissie

Uit een memo van VWS, die gedateerd is op 9 oktober 2020, blijkt dat de Europese Commissie (EC) aan een aantal ‘rijke’ landen heeft gevraagd om een extra hoeveelheid vaccins af te nemen. Nederland was één van die landen. Een aantal Europese landen was namelijk voornemens om minder vaccins af te nemen dan was afgesproken. Hierdoor zouden de contracten met de farmaceuten moeten worden opengebroken, wanneer andere landen dit niet zouden compenseren.

Nederland zou vervolgens 7,8 miljoen extra Janssen vaccins afnemen, ten bedrage van 56 miljoen euro. Duitsland en Zweden zouden het restant van de rekening betalen.

Een mailwisseling van een paar maanden later werpt een nieuw licht op de achtergrond van de kleinere afname door enkele landen. Hongarije had bijvoorbeeld aangekondigd dat het ook Russische en Chinese vaccins zou aanschaffen.

Kennelijk had de EC de afnameplicht niet goed verlegd in contracten met de lidstaten. Hierdoor kon de situatie ontstaan dat Hongarije straffeloos minder vaccins inkocht dan was afgesproken. Om die reden heeft onder andere Nederland extra vaccins opgekocht.

Dansen met Janssen

In juni 2021 viel in de Nederlandse media te lezen dat het Janssen vaccin ruimschoots beschikbaar was Het was de bedoeling om de voorraad Janssen vaccin aan de man te brengen.

Toen de media aandacht onvoldoende bleek om het overschot weg te werken, volgden een aantal opmerkelijke zaken. Op 7 juni verscheen bijvoorbeeld een nieuwsbericht dat een koelkast kapot was gegaan, waarin de Janssen vaccins werden bewaard. De enige oplossing was om iedereen die dat wilde, zonder afspraak een prik van Janssen te laten halen. Zonder koeling zijn de vaccins namelijk zeer beperkt houdbaar.

Kort op de defecte koelkast volgde de omstreden uitspraak van Hugo de Jonge: ‘Dansen met Janssen’. De inzet was om jongeren te verleiden om een prik te nemen, zodat zij vervolgens zorgeloos konden uitgaan.

Het Janssen vaccin kreeg zelfs een eigen callcenter met telefoonnummer 0800-1295, waar mensen direct een afspraak konden plannen voor de overtollige prik. Zo is nog altijd te lezen op de website van de overheid. Andere vaccins hadden dit voorrecht niet.

In die periode was algemeen bekend dat enig immuniserend effect pas twee weken na toediening van de prik kon worden verwacht. Dit feit verhinderde de Rijksoverheid er niet van om een uitzondering voor de Janssen-prik te maken. In diverse mediaoptredens prees Hugo de Jonge het vaccin van Janssen zelfs aan voor jonge mensen die wilden genieten van festivals, vakanties en andere geneugten.

Op vakantie gaan of uitgaan was tot een privilege verheven. Het onderstaande videofragment zou een informatief oogmerk hebben voor de laagdrempeligheid die voor de jongeren was gecreëerd. De geïnterviewde meisjes die zich zojuist hadden laten inenten, gaven de terugkeer van hun ontnomen vrijheden op als belangrijkste motief voor het accepteren van de prik. Deze prik tegen de wintergriep van Covid-19 accepteerden zij in de zomermaanden, mede door deze campagne.

Na klachten bij de reclame code commissie over de ‘Dansen met Janssen’-campagne, oordeelde de instantie dat de regels niet waren overtreden.

Het ligt voor de hand dat er een probleem was met het overschot aan Janssen vaccins. Door de gebeurtenissen die kort daarop volgden én met het oog op de rol van de inlichtingendiensten en de media, valt niet uit te sluiten dat er een verband bestaat.

Inenten kinderen: Het menselijk schild

In een artikel van 30 juni 2021 in dagblad Trouw, spoorde zorgminister Hugo de Jonge iedereen aan om zich te laten vaccineren. Door de grote vraag naar Janssen, was er ruimte ontstaan bij de andere merken.

De beoogde leeftijdsgroep betrof de 12 tot 18 jarigen. Het artikel onderschrijft dat deze leeftijdcategorie weinig te vrezen heeft van Corona, maar de Jonge drong aan op vaccinatie van de groep om nieuwe coronamaatregelen te voorkomen. Een valse tegenstelling omdat de maatregelen een magere onderbouwing hadden en door de beleidsmakers zelf werden opgelegd.

In het artikel worden ook de bijwerkingen benoemd. De Gezondheidsraad had in haar advies aangegeven dat over de langetermijneffecten nog onvoldoende duidelijk was. Hugo de Jonge weersprak dat met de uitlating: “Over langetermijneffecten kan ik duidelijk zijn, die zijn er niet.” Hoe de minster van VWS tot deze conclusie was gekomen, is onduidelijk.

Uit Amerikaanse gegevens bleek volgens het artikel dat tot dat moment ongeveer 1 op de 15.000 jongens en 1 op de 100.000 meisjes een hartspierontsteking had opgelopen na de injecties. Het inenten van alle Nederlandse kinderen zou volgens deze informatie ongeveer 50 kinderen met een hartspierontsteking opleveren. Dit is slechts één van de gemelde ernstige bijwerkingen die op korte termijn kan optreden.

Uit een NICE-rapportage van 5 oktober 2021 blijkt dat er tot dat moment in twee corona seizoenen in totaal slechts drie (3) kinderen in de beoogde leeftijdscategorie op de Intensive Care hadden gelegen met Covid-19.

Blijkbaar was de gezondheidsminister bereid om een veelvoud aan jeugdig letsel te accepteren op grond van een onjuiste aanname dat de vaccins de transmissie van het virus zouden stoppen. Gezien het offer dat de jeugd zou moeten brengen om ouderen te beschermen, kan gesproken worden van een menselijk schild van de jeugd.

Observaties naar aanleiding van dit WOB-onderzoek

• Vier Nederlandse ministers tekenden een contract met AstraZeneca. Op dat moment waren er nog belangrijke onduidelijkheden zoals de aansprakelijkheid voor bijwerkingen en het aantal injecties dat nodig was;

• Vaccinfabrikanten wilden immuniteit voor rechtszaken en de landen laten opdraaien voor financiële compensatie van vaccinatieslachtoffers;

• Het ligt in de lijn der verwachting dat de fabrikanten daadwerkelijk een grote mate van immuniteit genieten, gezien het gedrag van de overheid met het vrijgeven van data en het gebrek aan medewerking aan onafhankelijke onderzoeken naar vaccinatieschade;

• De VS had Janssen onder druk gezet om vóór de presidentsverkiezingen met een vaccin te komen;

• Het Nederlandse inkoopinitiatief IVA strandde en werd na enige internationale druk overgedragen aan de Europese Commissie;

• Vaccinatieplicht werd besproken tussen de belangenvereniging van farmaceuten en de overheid. Dit maakt de uiteindelijke contracten die zijn gesloten zeer interessant. Hebben de fabrikanten vaccinatiedrang of -plicht afgedwongen?;

• Doordat Oost-Europese landen minder vaccins afnamen, werd Nederland opgezadeld met 7,8 miljoen Janssen-vaccins. Mediacampagnes moesten de Nederlanders beïnvloeden om het overschot aan Janssenvaccins aan de man te brengen;

• De Nederlandse overheid lanceerde een grote reclamecampagne om specifiek de Janssen vaccins te vermarkten. Janssen was het vaccinmerk waarvan Nederland 7,8 miljoen extra doses moest afnemen.