De NAVO-doctrine voor StratCom, PsyOps en Info Ops: Battle for the Hearts & Minds

De NAVO heeft sinds tien jaar een netwerkorganisatie opgetuigd voor psychologische oorlogsvoering.

Sinds januari 2014 is in Letland het Centre of Excellence voor Strategische Communicatie opgericht. Militairen hebben de neiging om voor alles afkortingen te bedenken en voor het StratCom COE in Riga is geen uitzondering gemaakt.

Onder StratCom vallen Informatie Operaties (Info Ops) en Psychologische Operaties (PsyOps). Het is een moderne vorm van propaganda waarmee men de “hearts and minds” en daarmee het gedrag van de bevolking probeert te beïnvloeden, zodat deze goedgezind is ten aanzien van de NAVO-doelstellingen.

De NAVO-doctrine is geïmplementeerd volgens een netwerkstructuur waarin de verschillende lidstaten zelf invulling geven aan de lokale organisatie en uitvoering volgens de blauwdruk die is opgesteld.

Men beoogt volgens de doctrine de impact op burgers minimaal te houden, echter blijkt dit in tegenspraak met de aard van de activiteiten en de betrokken (private) partijen zoals (social) media, politiek en Non Gouvernmental Organizations (NGO’s) ofwel stichtingen. Uit de documentatie blijkt dat de methodieken grootschalig worden toegepast op de burgerbevolking. Dit gebeurde bij het Lahara-project, de Covid-19 crisis en wellicht nog meer gebeurtenissen uit de huidige tijd zoals klimaat en migratie.

Dit alles klinkt misschien als een complot, maar er bestaat een gedetailleerde uitwerking en implementatie van een doctrine voor NAVO-landen. Ondanks dat er weinig documentatie over beschikbaar is voor het publiek, heeft de Britse krijgsmacht een uitwerking en interpretatie van deze doctrines online staan.

Wat zijn StratCom, Info Ops en PsyOps

StratCom omvat niet alleen militaire informatieoperaties, maar ook publieke diplomatie, publieke zaken, en andere communicatieve inspanningen om strategische doelen te bereiken. Het integreert informatieoperaties met militaire operaties en overschrijdt daarmee de militair-civiele grens. De Britse interpretatie van de Allied Joint Doctrine for Strategic Communications (AJP-10) is te downloaden van de overheidswebsite.

StratCom is de paraplu waaronder de Informatie Operaties en Psychologische Operaties worden uitgevoerd. Binnen StratCom worden de narratieven gesmeed die met Info Ops en PsyOps worden geïmplementeerd en beschermd. Een consistent narratief is cruciaal. Dit narratief ondersteunt de militaire en politieke doelen van de NAVO en wordt gebruikt om coherentie te brengen in alle communicatie-activiteiten.

Info Ops ofwel “Informatie Operatie” richt zich op "audiences", gedefinieerd als individuen, groepen of entiteiten wier gedrag het einddoel kan beïnvloeden. Het omvat een "gedragscentrische benadering" om attitudes en gedragingen te beïnvloeden. De Britse interpretatie van de Allied Joint Doctrine for Information Operations (AJP-10.1) is te downloaden van de overheidswebsite.

In een eerder verschenen artikel op deze site wordt aan de hand van voorbeelden en op basis van vrijgegeven WOO-documenten uiteengezet hoe een Info Op in zijn werk gaat.

PsyOps zijn geplande activiteiten met communicatiemethoden en andere middelen, gericht op goedgekeurde doelgroepen om percepties, attitudes en gedragingen te beïnvloeden, ter ondersteuning van politieke en militaire doelstellingen. Binnen PsyOps onderscheidt de NAVO drie varianten:

1. White PsyOps: Gebaseerd op controleerbare feiten;

2. Grey PsyOps: Gebaseerd op feiten, maar zonder bronvermelding of -toegang;

3. Black PsyOps: Gebaseerd op leugens. De “False Flag” valt in deze categorie.

PsyOps maken deel uit van een bredere informatie-strategie en worden gecoördineerd via Info Ops. Ze ondersteunen de campagneplannen van commandanten en sluiten aan bij StratCom. Hiërarchisch gezien valt Info Ops onder StratCom, en PsyOps onder Info Ops.

StratCom, Info Ops en PsyOps zijn controversiële wapens omdat er activiteiten worden ontplooid die als onethisch worden beschouwd en veelal in strijd zijn met (lokale) wetgeving. Het heeft een manipulatief karakter waarbij de perceptie van burger wordt beïnvloed, zonder dat de burger zich hiervan bewust is. Men spreekt over het winnen van “de hearts and minds” van de burgerbevolking, zodat het draagvlak voor de NAVO-doelstellingen toeneemt, en die van de vijand afneemt. Het zijn dezelfde doelstellingen die men met klassieke propaganda voor ogen had. Er is geen sprake van informed consent bij de burger wiens perceptie wordt gemanipuleerd.

Documentatie over Info Ops en PsyOps is zeer beperkt beschikbaar vanwege het clandestiene karakter van de operaties. Bovendien komen de doelstellingen van deze operaties in gevaar als mensen doorzien dat zij gemanipuleerd worden.

In spaarzame gevallen wordt de burger geïnformeerd over het bestaan van doctrines voor StratCom, Info Ops en PsyOps, zoals tijdens dit gesprek met generaal-majoor van Kappen in de talkshow WNL op zondag. Hij stelt dat wij midden in een periode zitten van Informatie Operaties en omschrijft dit als “het manipuleren van feiten en gebeurtenissen zodat er een preferente werkelijkheid ontstaat”.

Essentieel is dat hier de eigen bevolking als doelgroep wordt genoemd.

Oprichting STRATCOM en Tijdsbeeld

De eerste documenten waarin over STRATCOM in internationaal verband wordt gesproken, dateren uit begin deze eeuw, omstreeks 2003. Op basis van een Multinational Information Operations Experiment (MNIOE) verscheen in 2007 een document dat is opgesteld door de Duitse Bundeswehr waaraan in 2009 nog een appendix is toegevoegd. Het MNIOE richtte zich op het ontwikkelen van concepten voor informatieoperaties (Info Ops) in multinationale coalities, met als doel de interoperabiliteit te verbeteren en doctrines te ontwikkelen.

Voor het tijdsbeeld is het relevant om te beseffen dat in 2014 verschillende oorlogen woedden waarbij de NAVO direct of indirect betrokken was. Syrië bevocht verschillende terreurgroepen zoals ISIS, Al Qaeda en diverse affiliaties, waarbij de NAVO aan de kant van de jihadistische groeperingen stond die het land destabiliseerden. Afghanistan werd door de VS bezet met steun van de NAVO, waarbij Nederland specifiek inzet leverde voor de intelligence capaciteit van de MIVD en in Oekraïne vond een bloedige staatsgreep plaats waarbij de zittende president werd verdreven en werd vervangen door een pro-Westerse.

StratCom COE fungeert als een coördinatie- en trainingscentrum voor de NAVO-lidstaten. Het heeft een jaarlijks budget van circa vijf miljoen Euro en het richt zich verrassend genoeg niet alleen op militaire doelen. Ook Desinformatie, migratie en klimaat zijn onderwerpen waarop het centre of excellence zich richt.

Het bestuur van StratCom COE bestaat uit een stuurgroep die wordt voorgezeten door de Letse Dace Kundrāte.

De netwerkorganisatie

PsyOps worden uitgevoerd door gespecialiseerde eenheden, vaak georganiseerd onder een Combined Joint Psychological Operations Task Force (CJPOTF) tijdens crises. Het vereist nauwe coördinatie met Info Ops en andere functies, zoals militaire publieke zaken en Civil-Military Cooperation (CIMIC). Internationale organisaties zoals de VN en niet-gouvernementele organisaties (NGO’s) dragen bij aan stabilisatie en ontwikkeling. Civiel-militaire samenwerking en interactie zijn essentieel om hun inspanningen te coördineren.

Combined Joint Psychological Operations Task Force

De CJPOTF vormt het netwerk waarin de PsyOp-activiteiten worden uitgevoerd. Uit een organigram blijken de overeenkomsten met de eerder beschreven methode van de Behavioural Dynamics Methodology (BDM). De Doelgroepenanalyse (Target Audience Analysis) is hier een voorbeeld van, net als de Tactical PsyOps Teams.

Het organigram toont ook dat het Product Development Centre de beschikking moet hebben over alle mediaplatforms zoals radio, tv, krant en internet.

De NAVO heeft geen staande PsyOp-organisatie. In tijden van crisis wordt de CJPOTF gevormd, waarin één land de leiding krijgt. Tussen 2019 en 2022 was de strategisch commandant naar alle waarschijnlijkheid de Amerikaan Tod Wolters en werd in 2022 opgevolgd door Chris Cavoli.

Het Amerikaanse leger heeft de 1st Special Forces Group, 4th Psychological Operations Group en het Joint Information Operations Warfare Center. In België heeft men de InfoOpsgp, de Duitsers hebben de Mayen-eenheid, de Britten de 77th Information Manoeuvre Brigade, de Fransen hebben de COMCYBER-eenheid en in Spanje, Australië en Canada heeft men een Precision Information Team (PIT).

In Nederland beschikt men over het Joint Intelligence, Surveillance, Target Acquisition & Reconnaissance Commando (JISTARC) en 1 Civiel en Militair Interactiecommando (1 CMI-Commando) waar ongeveer 500 mensen werkzaam zijn.

Binnen dit 1 CMI-Commando bevindt zich het Psyops-peloton (Psychological Operations platoon), dat zich richt op psychologische operaties. Volgens de defensie-website opereert dit peloton uitsluitend in missiegebieden en probeert het gedrag en de houding van de lokale bevolking te beïnvloeden ten gunste van de missie. De vraag die dit oproept, is wat men onder missiegebieden verstaat en of het Nederlandse grondgebied daar ook toe behoort in crisissituaties.

Civiel-Militaire samenwerking: CIMIC

De militair-civiele samenwerking wordt gecoördineerd vanuit het in Den Haag gevestigde CIMIC met de Duitse kolonel Andreas Eckel als commandant en de Nederlandse kolonel Henk Paape als ondercommandant. De taakstelling van het CIMIC is naar alle waarschijnlijkheid breder dan alleen StratCom, PsyOps en InfoOps. De financiering komt niet vanuit de NAVO, maar de deelnemende landen bekostigen zelf het centrum. Op de website staat: “Although the CCOE is accredited as a NATO Centre of Excellence, its capacity and experience are also available to other international organisations like the European Union, Non-Governmental Organizations and scientific institutions”.

In de NAVO-doctrine over CIMIC (pdf) staat: “CIMIC staff should participate in the communication planning cycle including the StratCom working group and the information activities coordination board, alongside more routine public affairs and StratCom coordination meetings”.

CIMIC vervult een essentiele rol in zowel Info Ops als PsyOps. Over de relatie met Info Ops staat in paragraaf 4.15 en 4.16:

De specifieke rol van CIMIC in PsyOps staat beschreven in paragraaf 4.17:

De rol van CIMIC binnen PsyOps is dus tweeledig. Enerzijds biedt het CIMIC informatie over de bevolking die waardevol is voor de PsyOps, en anderzijds kan CIMIC profiteren van de effecten van PsyOps doordat de bevolking positiever tegenover de NAVO staat. De functie van CIMIC voor Info Ops lijkt essentieel door de civiele relaties die het onderhoudt en de inlichtingen die het hierover verschaft.

Voor PsyOps en Info Ops is Invloed via NGO’s en (lokale) media onontbeerlijk om de burgerbevolking te bereiken. Zonder concreet te worden, onderkent de CIMIC-doctrine dit fenomeen. Toegang tot de media en invloedrijke personen wordt benoemd in paragraaf A-22.

Over de interactie met overheidsinstellingen wordt het onlangs door de Trump-administratie opgeheven fonds USAID genoemd. Jaarlijks stroomden miljarden dollars Amerikaans belastinggeld via USAID naar schimmige NGO’s die in sommige gevallen slechts enkele weken voordien waren opgericht.

Het is op zijn minst opmerkelijk dat in de CIMIC-doctrine precies deze slushfunds worden benoemd, waarmee publieke gelden worden onttrokken aan de controlefunctie van een democratisch parlement. Nederland beschikt over een vergelijkbare capaciteit met de Postcodeloterij. Een door vergunningen gesterkte monopolist waar veel geld in om gaat. De Postcodeloterij financiert weer doelen die in lijn zijn met StratCom, Info Ops zoals Bellingcat en PsyOps zoals Stichting Mayday Rescue van The White Helmets in Syrië.

In essentie gaat het CIMIC over capaciteitsopbouw ofwel capacity building. Het CIMIC vormt de liaison tussen het militaire apparaat en de civiele capaciteiten.

Desinformatie, factchecken en debunken onderdeel van Info Ops en PsyOps

De bestrijding van desinformatie, factchecken en debunken spelen een significante en essentiële rol binnen zowel PsyOps als Info Ops van de NAVO. Binnen PsyOps is dit geïntegreerd in counter propaganda, met een focus op het ontkrachten van vijandelijke claims. Binnen Info Ops is het een kernactiviteit, ondersteund door specifieke programma’s en internationale samenwerking. De bredere NAVO-aanpak benadrukt proactieve communicatie, technologische monitoring en publieke betrokkenheid om informatiebedreigingen te bestrijden, met een sterke nadruk op het behouden van geloofwaardigheid en veerkracht.

Dat StratCom, Info Ops en PsyOps worden toegepast op burgers, staat vast. Dat de NAVO-lidstaten dit toepassen op de eigen burgers ook. Info Ops en PsyOps zullen altijd clandestien blijven omdat ontmaskering het tegenovergestelde effect zal sorteren bij burgers die aan de manipulatie worden onderworpen.

Het succes van dergelijke operaties hangt af van wat men in het inlichtingenveld “plausible denyability” noemt. Plausibele ontkenbaarheid van de dader en de betrokkenen. Dit maakt het moeilijk om te bewijzen of een bepaalde informatiecampagne of gebeurtenis een Info Op of een PsyOp is geweest. De autoriteiten zullen hun betrokkenheid altijd ontkennen.

Ontmaskering van informatie- of psychologische operaties vormen misschien wel het grootste gevaar voor het bereiken van de doelstellingen. Daarnaast heeft dit mogelijk juridische consequenties vanwege de ethiek en illegaliteit van het onderwerpen van de bevolking aan manipulatie en misleiding, zonder informed consent. Dit maakt de noodzaak om “desinformatie” te bestrijden des te groter. Desinformatie is informatie die de narratieven bedreigt. Het zegt niets over het waarheidsgehalte van de boodschap. Bestrijding van “desinformatie” vormt een essentiële schakel binnen StratCom. Hiervoor worden middelen als Info Ops, factchecking en debunking ingezet, maar zoals tijdens de Covid-19 crisis is gebleken, ook onorthodoxe middelen als framing, karaktermoord en intimidatie van mensen die “desinformatie” verspreiden.

Samenwerking met Inlichtingendiensten

De doctrines voor Info Ops en PsyOps vermelden geen specifieke nationale inlichtingendiensten, maar benadrukken de noodzaak van inlichtingen voor doelgroepanalyse en operationele planning. Externe bronnen, zoals NATO Military Policy on Psychological Operations, bevestigen dat inlichtingendiensten een cruciale rol spelen. Naar het werk uit het inlichtingenveld wordt verwezen als “J2”.

Inlichtingendiensten zoals de MIVD, AIVD en NCTV werken samen met NAVO via structuren zoals de Joint Intelligence and Security Division (JISD), waarbij ze inlichtingen delen voor NAVO-operaties. Dit staat beschreven in NATO and Intelligence Cooperation.

Taken als Target Audience Analysis (TAA), Information Environment Assessment (IEA) en het opstellen van dreigingsanalyses zijn typisch bedoeld voor de lokale inlichtingendiensten. Uit het volgende hoofdstuk blijkt de betrokkenheid van de MIVD en NCTV bij het LIMC.

PsyOps- en Info Ops-capaciteit in de Coronacrisis

Er zijn veel bronnen die de betrokkenheid van de NAVO beschrijven in de Coronacrisis, zoals “Cognitive Warfare: NATO, COVID-19 and the Impact of Emerging and Disruptive Technologies” en “COVID-19 Disinformation: A Multi-National, Whole of Society Perspective” en de vele referenties waarvan gebruik is gemaakt voor deze boeken. De NAVO-inzet voor de bestrijding van een nieuw virus begaf zich vrijwel uitsluitend op het gebied van cognitieve oorlogsvoering, dus StratCom.

In een eerder verschenen drieluik op deze website (deel 1, deel 2 en deel 3) is de desinformatiebestrijding beschreven gedurende de coronacrisis. Desinformatiebestrijding viel organisatorisch onder het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK). Uit vrijgegeven WOO-documenten blijkt dat BZK in een vroeg stadium van de pandemie in contact stond met de NAVO over desinformatie.

De call tussen de verschillende NAVO-landen ging over NATO-StratCom en Desinformatie.

De NAVO verstrekte een framework voor Strategic Communications aan de lidstaten, met als doel om dit ook binnen de EU te hanteren. Onderstaande email geeft de harmonisatie weer tussen het EU-beleid en het NAVO-beleid omtrent StratCom. Niet alle EU-lidstaten zijn ook lid van de NAVO, maar via de NAVO-leden binnen de EU werden zo de landen die geen NAVO-bondgenoot waren, voorzien van een StratCom kader.

Bij BZK werd een “newsroom” ingericht waarin men naar de mainstream media en factcheckers verwijst als “steunpilaren”.

Factcheckers vormden in militaire termen “een capaciteit” voor de bestrijding van desinformatie. In de wekelijkse rapportage “Monitoring Informatiedomein” (MID), werd steevast gesproken van “ondernomen acties” wanneer het factchecks betrof. Ook wanneer de factchecks zelf onjuiste informatie bevatten. Het ging immers om het bewaken van de narratieven: StratCom.

Uit een presentatie over de aanpak van desinformatie, blijkt het integrale karakter. De NCTV met Buitenlandse Zaken (StratCom) en Binnenlandse Zaken met de AIVD. Het mobiliseren van de private sector duidt op capaciteitsopbouw. De media werd betrokken door een Rondetafel met hoofdredacteuren.

Voor een succesvolle StratCom, Info Ops en PsyOps moet de media volledig onder controle staan om de gewenste narratieven uit te brengen. Dit was zeker het geval tijdens de coronacrisis omdat de mediaplanning zorgvuldig kon worden afgestemd. Op 12 januari 2021 wilde men voor de start van de vaccinatiecampagne iedere avond een bewindspersoon aan de praattafel hebben.

Alle overige media-uitingen zette men uiteen in een gedetailleerde mediaplanning.

Het Land Information Manouvre Centre (LIMC)

Eind 2020 verscheen een artikel in de NRC over de activiteiten van het LIMC. De militaire eenheid onder JISTARC was in december 2019 opgericht, maar publicitair enkele maanden later. Militairen die getrained waren in de omstreden BDM-techniek in Letland, surveilleerden het onlinegedrag van burgers, met als doel om de narratiefbewakers te voeden met informatie. Defensie had hier geen juridische grondslag voor, en zo ontstond een maandenlange worsteling met de opdrachtgever en hoofdafnemer: De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). De journalisten van de NRC volhardden in hun onderzoek en publiceerden hier nog enkele artikelen ( 1, 2, 3 en 4) over, wat tot kamerdebatten en uiteindelijk de opheffing van het LIMC leidde.

Een vermakelijke kanttekening aan de gevolgde BDM-training blijkt wanneer de militairen die de StratCom-training volgden, zelf kritisch waren op de narratieven die zij op de mouw gespeld hadden gekregen. De lezing zou volgens de feedback iets objectiever kunnen zijn.

In het Verenigd Koninkrijk raakte de 77th Brigade, vergelijkbaar met het LIMC, eveneens in opspraak. De Canadese tegenhanger (PIT) onderging hetzelfde lot als het LIMC en werd opgeheven na een soortgelijke ophef.

Toen de NRC-journalisten iets op het spoor waren van het LIMC, en vooral dat daar onoorbare tactieken werden gebruikt zoals BDM, raakte men binnen de defensiestaf enigszins verontrust over de mogelijke gevolgen. Uit vrijgegeven WOO-documenten blijkt dat de woordvoerders zorgvuldig werden voorbereid op het volgende gesprek met de journalisten, om zo de ernst van de toegepaste technieken te minimaliseren. Het bedrijf dat de BDM-cursus aan de Nederlandse krijgsmacht had verzorgd, was in opspraak geraakt. Het ging om SCL dat een voortzetting van het omstreden Cambridge analytica was.

Het advies aan de commandant die de pers te woord zou staan was om tijdens het interview “transparantie uit te stralen” en als communicatiedoel kreeg de commandant mee om te overtuigen dat er geen verband bestaat tussen de toegepaste methode en Cambridge Analytica of SCL.

Het document vervolgt met veel achtergrondinformatie en vergoelijking van de PsyOps-organisatie van de lage landen. Met deze methode zou minder snel de noodzaak ontstaan om conventionele wapens te gebruiken. Het gaat immers om de “Hearts & Minds” van de mensen.

Het LIMC werd binnen Defensie als de StratCom-organisatie beschouwd. Toenmalig minister van Defensie Ank Bijleveld was meerdere keren gebriefd over de activiteiten van het LIMC, in tegenstelling tot hetgeen zij in de Tweede Kamer beweerde. De eerste WOO-documenten tonen aan dat zij op 25 maart 2020 voor het eerst werd ingelicht over de BDM-methode die het LIMC toepaste.

Tijdens een briefing die zij in oktober 2020 kreeg, plaatste zij zelf kanttekeningen bij de aanpak en vroeg de militairen om binnen de juridische kaders (die er niet waren) te blijven.

De rol van het eerder genoemde Civil-Military Cooperation (CIMIC) wordt duidelijk uit verschillende WOO-documenten. Voor de oprichting van het LIMC en tijdens de coronacrisis was het CIMIC betrokken bij de toepassing van BDM door het LIMC.

Uit het bovenstaande WOO-document blijkt dat men verschillende methodieken van Info Ops en PsyOps toepaste. BDM is een meer gedragsgerichte aanpak en een verrijking van de bestaande aanpak om Communication end Engagement in te zetten.

StratCom, Info Ops en PsyOps zijn intensief toegepast op de burgerbevolking in de coronacrisis. Na opheffing van het LIMC zijn de activiteiten doorgezet binnen een andere eenheid, wellicht zelfs binnen de NCTV zelf. Uit vrijgegeven WOO-documenten blijkt dat minister Bijleveld in februari 2021 nog een sentimentanalyse deelde na de rechtszaak van de avondklok.

NAVO-EU integratie op het gebied van StratCom

De EU heeft een de Europese Dienst voor Extern Optreden (EDEO), ofwel European External Action Service (EEAS), die zich onder andere richt op StratCom en desinformatie bestrijding.

Tijdens de Coronacrisis kwamen de inlichtingendiensten bij elkaar in het gremium Integrated Political Crisis Response (IPCR), waar men de de Covid-respons internationaal op elkaar afstemde. De NCTV vertegenwoordigde hier Nederland. EDEO nam ook, wellicht bij gelegenheid, deel aan de IPCR. Dit blijkt uit vrijgegeven WOO-documenten.

Op 15 april 2020 werd gerapporteerd dat EDEO haar StratCom-activiteiten had opgeschaald. Rapportages over desinformatie deelde EDEO via het Europese Rapid Alert System (RAS).

Uit een andere rapportage blijkt dat EDEO haar taak serieus nam door zich ook te richten op de factcheckers. Zeker wanneer deze capaciteit bedreigd werd.

EDEO richtte zich naast StratCom ook op andere zaken, waaronder de verdeling van vaccins onder arme landen.

Op het gebied van StratCom, PsyOps en Info Ops, bracht EDEO de Europese lidstaten en de NAVO bij elkaar zodat dezelfde narratieven konden worden uitgedragen, en afwijkende narratieven werden bestreden. De preferente werkelijkheid zoals generaal van Kappen het noemt, werd op deze manier in stand gehouden.

Reflectie op de huidige tijd

PsyOps en InfoOps zijn van alle tijden en worden ingezet voor het winnen van de hearts and minds van de burgers. In de doctrines wordt gesproken van ongewenste effecten, maar de geschiedenis leert, zeker in de coronatijd, dat juist de burgers het doelwit waren.

Verdere ethische vraagstukken dienen zich aan wanneer men zich beseft dat narratieven worden gesmeed binnen of in samenwerking met StratCom, en dat desinformatie wordt bestreden binnen dezelfde StratCom-doctrine, door middel van onder andere Info Ops en PsyOps.

De NAVO-doctrines AJP-3.10.1 (PsyOps) en AJP-10.1 (Info Ops) bieden krachtige instrumenten voor psychologische en informatieoperaties, maar hun toepassing op burgers in vredestijd roept significante ethische vragen op. Voor eigen burgers is het risico op manipulatie, gebrek aan transparantie en aantasting van autonomie problematisch, vooral zonder oorlogsnoodzaak. Voor burgers van andere landen voegen soevereiniteitskwesties en het potentieel voor escalatie extra complexiteit toe. Hoewel de doctrines een ethisch kader bieden dat waarheid en geloofwaardigheid benadrukt, blijft de balans tussen strategische doelen en ethische principes fragiel, met name in een tijd waarin geen directe militaire dreiging de toepassing rechtvaardigt. Dit maakt PSYOPS en Info Ops zowel effectief als ethisch beladen instrumenten binnen de NAVO-strategie.

Stratcom van de NAVO wordt ingezet op het gebied van klimaat, migratie en de huidige militaire conflicten in bijvoorbeeld Oekraïne. Wij leven in een roerige tijd waarin vreemde gebeurtenissen elkaar in hoog tempo opvolgen. Info Ops en PsyOps hebben een clandestien karakter op basis van plausible denyability. Het is dus moeilijk om te bewijzen dat een bepaalde gebeurtenis een PsyOp is geweest.

Men zou wel kunnen speculeren over bepaalde gebeurtenissen óf iets een PsyOp was of niet. De gevolgen van een PsyOp en het grotere kader waarin iets zich voltrekt zijn daarbij van belang. Als burger kun je je wapenen tegen Info Ops en PsyOps door alert te zijn, kritisch te denken en je informatie zorgvuldig te kiezen. Door kenmerken zoals emotionele taal en signalen zoals snelle opinieverschuivingen te herkennen en vooral de gevolgen te analyseren, kun je manipulatie opsporen. Info Ops en PsyOps worden vaak opgevolgd door sterke reacties van autoriteiten en personen, waarbij regelmatig direct een schuldige wordt aangewezen, zonder dat daar bewijzen voor zijn.

Blijf nieuwsgierig, check feiten en wees voorzichtig met wat je gelooft