De orkestratie van een staatsgreep door de NCTV

De NCTV is een nieuwe veiligheidsdienst die zich sinds 2012 bezighoudt met terroristische dreigingen in Nederland. In coronatijd greep de NCTV de macht.

De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) opereert sinds 2012 als een derde geheime dienst naast AIVD en MIVD, met als belangrijkste onderscheid dat NCTV voornamelijk op het binnenland is gericht. De Nederlandse bevolking dus. Kenmerkend voor een entiteit als de NCTV is dat zij in oorsprong voornamelijk operationele taken heeft in het bestrijden en voorkomen van bedreigingen met een terroristisch oogmerk. Wat gebeurt er met zo’n organisatie als je haar een centraal strategische en coördinerende rol geeft in het bestrijden van de covidcrisis? Na het opzij zetten van de grondrechten kreeg de NCTV vrij spel en kon het coronamaatregelen opleggen via de minister van VWS. Het Ministerie van Justitie heeft een Frankenstein gecreëerd.

Sleutelrol voor de NCTV in crisisaanpak

Wanneer je de sinds februari j.l. vrijgegeven WOB-stukken van honderdduizenden pagina’s analyseert, tekent zich -los van alle bevindingen- een opmerkelijk beeld af over de crisisorganisatie rond Covid-19 en de bijzondere rol die de NCTV speelde. Zij vervulde een sleutelrol in de staatsgreep, waren de spin in het web en ontplooiden zelf verschillende operationele activiteiten waarvoor geen wettelijke grondslag was.

De NCTV staat momenteel onder leiding van Pieter-Jaap Aalbersberg en werd opgericht in 2011 als voortzetting van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) uit 2004. De NCTb was destijds opgericht om alle anti-terrorisme activiteiten tussen de verschillende diensten als Politie en AIVD te coördineren. Sinds 2011 is er met de NCTV sprake van een onafhankelijke entiteit die opereert onder het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Voor het aandachtsgebied Cyber Security werd het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC) opgericht dat onder de NCTV viel. Vanaf 2019 opereert de NCSC onafhankelijk maar is de NCTV nog altijd beleidsopdrachtgever van de NCSC.

Voorafgaand aan de coronacrisis was de NCTV al enkele malen in het nieuws geweest door onoorbare praktijken die men er op nahield onder de noemer “terrorismebestrijding”. Men gebruikte infiltratietechnieken op het internet om het onlinegedrag van burgers te observeren en beïnvloeden door gebruikmaking van avatars ofwel trolaccounts op sociale media. In de fysieke dimensie vond ook infiltratie plaats in bijvoorbeeld moskeeën.

Corona: NCTV deelt de lakens uit

Toen eind 2019 de wereld in de ban raakte van het nieuwe coronavirus, werd door alle landen een crisisorganisatie opgericht om hier adequaat op te kunnen handelen. Ook in Nederland werd zo’n crisisstructuur opgericht.

Pas twee jaar later werden druppelsgewijs en na gerechtelijk ingrijpen diverse WOB-verzoeken ingewilligd. Wanneer je in de vrijgegeven documenten op thema’s zoals bijvoorbeeld mondkapjes, vaccins of HCQ zoekt, tekent zich een rode draad af die leidt tot de centrale rol die de NCTV heeft gespeeld in deze crisis.

De NCTV zat in alle overlegstructuren en vervulde hierin een spilfunctie. Terugkoppeling uit andere overleggen werd door de NCTV gegeven en de notulen werden door deze entiteit opgesteld en verspreid. Dit was het geval voor zowel het Directeuren Overleg Covid-19 (DOC), het Catshuisoverleg, het Departementaal Crisis Centrum overleg (DCC), de Ministeriele Commissie Covid19 (MCC) en de Ambtelijke Commissie Covid-19 (ACC).

Uit de WOB-stukken blijkt dat vrijwel alle besluiten werden genomen in het Torentje. Hier vond zeer frequent overleg plaats tussen Rutte, de Jonge, Grapperhaus en een afvaardiging of inbreng van de NCTV. Besluiten over maatregelen tot op het laagste detailniveau werden genomen in het Torentje, zoals het aantal mensen dat bijeen mocht komen binnenshuis, de mondkapjesverplichting die strijdig was met de OMT-adviezen, de signaalwaarden die werden gekozen op het coronadashboard en het al dan niet laten doorgaan van de introductieweken voor studenten.

In de diverse overleggen werden de nieuwe of op handen zijnde maatregelen door de NCTV toegelicht. Ook stelde zij omgevingsanalyses op waaruit een verregaande burgersurveillance bleek.

NCTV: digitale controle en opsporing van burgers

In operationele zin had de NCTV een belangrijke taak in het controleren van ‘desinformatie’ en het bewaken van de overheidsnarratieven. Desinformatie moet hier geïnterpreteerd worden als informatie die strijdig is met alle door de overheid verstrekte informatie. Het zegt dus niets over de juistheid van informatie. De NCTV was ook opdrachtgever van het Land Information Manouvre Centre (LIMC), een in 2019 opgerichte militaire eenheid die gespecialiseerd is in het observeren van online gedrag van burgers op internet. De militairen waren sinds 2016 in Letland geschoold in de Behavioural Dynamics Methodology (BDM). Dit wordt ook wel PSYOPS2 genoemd; een methode van online psychologische oorlogsvoering waarmee een vijand zonder gebruik van dodelijke wapens verzwakt wordt. Saillant detail hierin is dat de opleiding destijds is verzorgd door de SCL-Group, het moederbedrijf van het omstreden bedrijf Cambridge Analytica.

Er was in de coronatijd sprake van een nauwe samenwerking tussen het LIMC en de NCTV. Dit bleek onder meer uit de onderlinge detachering van militairen van het LIMC bij de NCTV. De sub-eenheid 109-OSINT van het LIMC, wat staat voor Open Source Intelligence, stelde wekelijkse rapportages op met de naam “Desinformation Weekly”.

Uit de WOB-documenten blijkt ook dat het LIMC via een operatiebevel enkele X300 drones die met infraroodcamera waren uitgerust, gereed moest stellen samen met Geografisch Informatie Systeem (GIS)-specialisten. Dat zou deze eenheid naar eigen zeggen in staat stellen om via dronebeelden de lockdown en avondklok beter te handhaven.

De NCTV bewerkstelligde een verregaande integratie tussen het OM, de Nationale Politie, Defensie en de NCTV zelf. Het LIMC rapporteerde rechtstreeks aan de Politie wanneer er een demonstratie was te verwachten en maakte een inschatting van de omvang ervan. Organisaties als Viruswaarheid en Farmers Defence Force werden gericht geobserveerd. Wekelijks kwamen functionarissen van de politie en het OM over de vloer bij het LIMC, waarmee de observatie-activiteiten van het LIMC werd gecombineerd met de opsporingsbevoegdheid van het OM en de politie. Ook gingen er datastromen vanuit de NCTV naar het LIMC, wat duidt op gerichte opsporing. Dit verklaart hoe het mogelijk was dat mensen die zich op sociale media uitten in strijd met het overheidsnarratief, politie aan de deur kregen.

Juristen in de knel om juridische grondslag

Onder de juristen van Defensie ontstond direct na de oprichting van het LIMC onrust over de wettelijke grondslag voor diens activiteiten. Zo’n grondslag was er namelijk niet voor het verwerken van persoonsgegevens. Een politieke worsteling van ruim een half jaar om deze grondslag te creëren tekende zich af uit de geopenbaarde documenten, terwijl de activiteiten gewoon doorgang hadden. Het dilemma waar de bewindslieden mee kampten, was dat minister Bijleveld in strijd met de wet handelde en dat minister Grapperhaus hiervoor geen MSOB (Militair Steunverlening in het Openbaar Belang) wilde laten tekenen. De minister die de vraag zou stellen of die de MSOB zou tekenen, zou verantwoordelijk zijn voor de activiteiten. De NCTV handelde als opdrachtgever al die tijd buiten de wet.

Minister Bijleveld heeft de Kamer verkeerd geïnformeerd over het LIMC

Na het verschijnen van twee artikelen over het LIMC in de NRC, volgde een Kamerdebat, met als resultaat dat de activiteiten van het LIMC in november 2020 werden gestaakt. Minister Bijleveld beriep zich op het feit dat zij pas in november op de hoogte was van de activiteiten en de NRC-artikelen steunde haar daarin. Uit de WOB-stukken blijkt echter dat van Bijleveld al in maart 2020 op de hoogte was.

In augustus 2020 heeft Luitenant-Generaal Wijhen zelfs een persoonlijke brief aan minister Bijleveld gestuurd over de exacte activiteiten van het LIMC. Minister Bijleveld heeft hier dus de Tweede Kamer verkeerd over geïnformeerd.

Activiteiten van NCTV-onderdeel NCSC ook buiten de wet

Een andere eenheid die onder de NCTV valt is het Nationaal Cyber Security Centrum (NCSC). Hierbij is de terrorismewaakhond beleidsopdrachtgever. NCTV en NCSC zagen bij het uitbreken van de pandemie een grote cyberdreiging ontstaan. Alle publieke en private zorginstellingen zouden zich aan moeten sluiten op het Nationale Detectie Netwerk (NDN) van het NCSC, door middel van het plaatsen van een netwerksensor binnen het eigen computernetwerk van de zorginstelling. Deze netwerksensor stuurt gegevens van binnenuit het bedrijfsnetwerk naar buiten, waarbij ook gebruikers- en persoonsgegevens werden verwerkt. Voor deze verwerking was geen wettelijke grondslag, dus deze moest nog worden gecreëerd.

Daar waar het aanvankelijk ging om ziekenhuisnetwerken die al een eigen cyber security oplossing hadden, zou het later ook om alle laboratoria en farmaceuten gaan. In een conceptversie van de benodigde wetsaanpassing stond het zo ruim geformuleerd dat ook parkeergarages, containerterminals en zelfs politieke partijen zich moesten aansluiten op dit NDN.

Toen een aantal farmaceuten vriendelijk bedankten voor de eer, opperde een ambtenaar om het plaatsen van de NCSC netwerksensor onderdeel te maken van de vaccinonderhandelingen. De gedachte was waarschijnlijk dat deze vorm van afpersing deze bedrijven over de streep zou trekken om een surveillance apparaat binnen hun bedrijfsnetwerk te laten plaatsen.

NCTV: uitstippelen en handhaven van coronamaatregelen

Onderzoek naar alle ingevoerde coronamaatregelen toont een zeer nauwe betrokkenheid van de NCTV aan bij de totstandkoming en handhaving ervan. Uit interne overheidscorrespondentie blijkt dat alle maatregelen in een veel eerder stadium ter sprake waren geweest, dan dat er in het openbaar ruchtbaarheid aan werd gegeven. Het handhavingsvraagstuk speelde hierin telkens een hoofdrol. Zo bleek dat in maart 2020 men al veelvuldig overlegde over de juridische basis voor maatregelen zoals mondkapjes en de avondklok.

Alle macht van de crisisaansturing in juni 2020 naar NCTV

In juni 2020 trad een nieuwe bestuurder aan binnen Justitie & Veiligheid. Vanaf dat moment kwamen de andere ministeries praktisch buitenspel te staan. Nederland werd vanaf dat moment met ijzeren hand geregeerd. Alle coronamaatregelen kwamen via de NCTV binnen bij de ministeries. Dit blijkt uit een mailwisseling van 4 augustus 2020.

VWS had bezwaar op bovenstaande email. Zij waren niet betrokken bij de totstandkoming van het maatregelenpakket en er was behoefte aan onderbouwing en logica. Het was immers midden in de zomer en het coronavirus leek verdwenen. De verontwaardiging van VWS blijkt uit onderstaande reactie op de eerdere mail.

De crisisorganisatie rond de pandemie werd vanaf de organisatiewijziging niet alleen autoritair, maar ook totalitair aangestuurd. Uit een e-mail van 11 augustus blijkt dat zowel het Openbaar Ministerie als de Rechtspraak werden betrokken in de behandeling van de op handen zijnde maatregelen.

Uit latere mailwisselingen blijkt het ongenoegen van de andere departementen over de gang van zaken. Nieuwe maatregelen van de strengste soort werden voorbereid zonder betrokkenheid van het gezondheidsministerie.

NCTV overtrad doelbewust de Wet

De NCTV stelde voor het eigen opereren een beslissingsboom op. Hierin werd uitgetekend hoe men om moest gaan met juridische grondslagen voor het eigen handelen. Daarbij werden twee opties besproken: een juridische grondslag creëren of gewoon doorgaan met de activiteiten en de risico’s accepteren. Deze afweging om in strijd met de wet te opereren, staat letterlijk beschreven in onderstaand WOB-document. Dit scenario zou niet misstaan in een misdaadfilm waar een stel gangsters zo’n dilemma aan een rokerige pokertafel bespreken. Het past in ieder geval niet bij een onder Justitie opererende entiteit binnen een democratische rechtsstaat.

De Staatsgreep: TWM en grondrechtenbeperkingen

De eerste lockdown had zijn juridische fundament in noodverordeningen. De noodtoestand ofwel de staat van beleg, kan een regering gebruiken om verregaande bevoegdheden te krijgen en grondrechten van burgers in te perken. Dit kan nodig zijn in bijvoorbeeld een oorlogssituatie of natuurramp. In internationale verdragen die Nederland mede heeft ondertekend, zijn ook beperkingen aan het uitroepen van de noodtoestand vastgelegd. Zo moet er sprake zijn van een onafwendbaar gevaar en er moeten meetbare indicatoren als tijdigheid aan de noodtoestand gekoppeld worden. Dit is om het scenario te voorkomen zoals wij dat kennen van een Midden-Amerikaanse dictator die een staatsgreep pleegt.

Er stond een houdbaarheidsdatum op de toepassing van noodverordeningen om grondrechten van burgers in te perken. Om deze reden is men eind maart 2020 gestart met het traject om een wettelijke grondslag te creëren voor het op langere termijn kunnen inperken van grondrechten, zodat men niet langer gebruik hoefde te maken van noodverordeningen. Het idee van de Tijdelijke Wet Maatregelen Covid-19 (TWM), ook wel “Spoedwet” genoemd, was hiermee geboren.

In tegenstelling tot wat veel mensen denken, namelijk dat de TWM een initiatief van Hugo de Jonge was, komt het idee en de eerste conceptversie van de TWM volledig uit de koker van de NCTV. Het ministerie van Justitie en Veiligheid dus.

Reeds op 25 maart 2020 was bekend dat men binnen Justitie & Veiligheid met een spoedwet bezig was.

Deze eerste versie werd op woensdag 1 april 2020 door een ambtenaar van de NCTV verspreid, zo blijkt uit de WOB-stukken.

Uit veel geopenbaarde correspondentie die daarop volgde, is verontwaardiging en frustratie te lezen onder vooral de ambtenaren bij VWS.

Opmerkingen als: “Dit gaat Hugo toch niet zomaar laten gebeuren?”, “Dit is een greep naar de macht” en “Het ging toch om de volksgezondheid?” onderschrijven het beeld dat ambtenaren van VWS volledig verrast waren door deze TWM, die door Justitie met steun van Binnenlandse Zaken was opgesteld.

De VWS-ambtenaren leken zich goed te beseffen dat de macht in de gezondheidscrisis bij Justitie & Veiligheid kwam te liggen.

Binnen VWS ging men er vanuit dat de juridische grondslag zou worden geregeld in de Wet Publieke Gezondheid. Toen de eerste coronagolf ten einde was en men kon genieten van de zomervakantie, werd er in een opgerichte interdepartementale werkgroep echter koortsachtig doorgewerkt aan de TWM, met een hoofdrol voor de NCTV.

Tijdelijke Wet Maatregelen Covid-19 werd voorgekookt met de oppositie

De TWM zou de controlerende functie van de Tweede Kamer buitenspel zetten. Dit zou er voor zorgen dat Hugo de Jonge per decreet kon gaan regeren. Nu bekend is dat de NCTV alle coronamaatregelen verordonneerde, betekent dit dat feitelijk de NCTV per decreet regeerde. Hugo de Jonge verzorgde alleen de communicatie van deze maatregelen naar de bevolking.

De standpunten van de oppositie werden tijdens de voorbereiding van het debat in de Tweede Kamer zorgvuldig in de gaten gehouden door de beleidsmakers.

Men vreesde dat coronamaatregelen door een minderheid van FvD en PVV zouden kunnen worden tegengehouden wanneer de gebruikelijke parlementaire regels zouden worden gevolgd.

Uit vrijgegeven WOB-documenten blijkt dat de behandeling van de TWM in het Tweede Kamerdebat al weken eerder was voorgekookt met de oppositiepartijen PvdA, SGP en GroenLinks. Bij VWS wist men vooraf al dat deze partijen overstag zouden gaan en zouden instemmen met de TWM.

De uitslag van het kamerdebat op 7 oktober 2020 over onze grondrechten en het regeren per decreet was dan ook weinig verrassend.

De TWM is niet de enige wetgeving die in de coronatijd is gecreëerd. In zo’n korte tijd zijn er in Nederland nog nooit zo veel wetswijzigingen doorgevoerd of aangekondigd. De verwerking van persoonsgegevens, het observeren van burgers en telecomwetgeving voor apps, cyberhulp en de Wbni zijn voorbeelden van wetten die achteraf of gelijktijdig aan overheidsactiviteiten zonder grondslag een aanpassingstraject doorliepen.

In Nederland bevinden wij ons in een complexe juridische situatie omdat wij geen constitutioneel gerechtshof hebben waar een rechter kan toetsen aan de grondwet. Nederlandse rechters is zelfs expliciet verboden volgens artikel 120 om te toetsen aan onze grondwet. De Kamers zijn de enige instituten waar getoetst kan worden aan de grondwet. Laat daar nu juist politieke beïnvloeding een hoofdrol spelen, zoals bij de behandeling van de TWM het geval was. Bij stemming prevaleert tot op heden altijd het partijbelang. Van Trias Politica was dus al geen sprake waar het gaat om grondrechten. Deze staatsrechtelijke hiaten worden voor de burger helaas pas duidelijk in een crisissituatie.

Internationale crisisorganisatie via interne veiligheidsdiensten

Alle coronamaatregelen en de wijze van handhaving lijken internationaal op elkaar afgestemd te zijn. De vraag is waar deze coördinatie plaatsvindt en hoe het contact verloopt met andere landen. Het is aannemelijk dat dit in Nederland de NCTV is.

Uit Amerikaanse WOB-documenten over de oorsprong van het coronavirus blijkt dat verschillende top-virologen sterke aanwijzingen vonden dat het virus in een laboratorium was ontstaan. Zo blijkt uit onderstaande mailwisseling van 1 februari 2020 dat Kristian Anderson op dat spoor zat. Opmerkelijk is de reactie van Amerikaanse topman Anthony Fauci, die oppert om internationaal de binnenlandse inlichtingendiensten in te schakelen. Hij noemt hier het Britse MI5 en de Amerikaanse FBI. Beide veiligheidsdiensten zijn op het binnenland georiënteerd.

Omdat hier van twee landen de interne veiligheidsdiensten FBI en MI5 worden genoemd in plaats van de extern georiënteerde CIA en MI6, zou geconcludeerd kunnen worden dat Fauci op de hoogte is geweest van een protocol in een dergelijke situatie.

Uit een Nederlands WOB-document van 19 maart 2020 blijkt dat minister van Justitie Ferd Grapperhaus een gesprek heeft gevoerd met de Amerikaanse Ambassadeur Pete Hoekstra. In navolging op dat gesprek verzocht de NCTV om contact te laten leggen tussen de Nederlandse crisisbestrijding en de FBI.

Het voorgaande wekt sterk de indruk dat de crisisaanpak internationaal is georganiseerd tussen de interne inlichtingendiensten.

De terrorismewaakhond in het heden

Ondanks enkele publicaties en Tweede Kamerdebatten, lijken de activiteiten van de NCTV tot op heden onverminderd voortgezet, getuige bijvoorbeeld de recente ontwikkelingen in het stikstofdebat. Een charmeoffensief zou hierbij meer legitimering aan de positie van de NCTV moeten geven. Tijdens het boerenprotest tegen de onteigeningsagenda verscheen een nieuwsbericht dat de NCTV D66-kamerlid Tjeerd de Groot had geadviseerd om thuis te blijven en niet naar het protest af te reizen.

Dit gebeurde ongeveer gelijktijdig met het bericht van Derk Boswijk van het CDA dat hij geïntimideerd zou zijn door ongenodigd bezoek aan huis in aanwezigheid van zijn kleine kinderen. Een essentieel detail dat dit bezoek werd gebracht door een 70-jarige dame uit zijn dorp, liet hij achterwege. Deze gebeurtenissen kunnen echter niet los van elkaar worden gezien omdat het leidde tot een Kamerdebat over het intimideren van politici. Dit Kamerdebat resulteerde in meer surveillance en wetgeving die de vrijheden van burgers verder moeten beperken na een voorstel van Atje Kuiken om restricties aan online vrijheden te stellen. Op dit voorstel reageerde de minister van Justitie enthousiast.
Met deze operatie zijn verschillende doelen bereikt, waaronder een legitimering van de positie van de NCTV en een argument voor meer restrictieve wetgeving.

Observaties naar aanleiding van dit WOB-onderzoek

• NCTV had vanaf de aanvang van de coronacrisis een sleutelrol in de crisisorganisatie;

• NCTV verordonneerde de meeste maatregelen;

• NCTV was opdrachtgever van het LIMC, de militaire eenheid die heimelijk burgers observeerde zonder wettelijke grondslag;

• NCTV was opdrachtgever van het NCSC, dat activiteiten ontplooide zonder wettelijke grondslag;

• NCTV overwoog doelbewust de wet te overtreden;

• NCTV kwam met de TWM ofwel spoedwet, waarmee een noodtoestand ontstond. Er kon per decreet worden geregeerd;

• De decreten bestonden uit ‘coronamaatregelen‘ die bij de NCTV vandaan kwamen. Grondrechten werden hiermee beperkt;

• De TWM werd zorgvuldig met oppositiepartijen voorbereid, waardoor de uitslag van het politieke debat vooraf al bekend was op de ministeries;

• Er zijn internationale connecties met veiligheidsdiensten die soortgelijke constructies hanteerden zoals de NCTV in Nederland.

Tot slot: Veiligheidsdiensten zijn handelaren in veiligheid in ruil voor (grond)rechten. In de coronacrisis hebben wij kunnen zien wat gebeurt wanneer je een gezondheidscrisis beschouwt als een zaak van veiligheid, en een dergelijke dienst onder het departement Veiligheid & Justitie vrij spel geeft over de grondrechten van burgers.